سیستم خنک کاری
سیستم خنک کاری : این سیستم گرمای اضافه‌ی حاصل از احتراق را از موتور خارج کرده و از آسیب دیدگی قطعات جلوگیری می‌نماید. در سیستم خنک کاری ، جهت خنک کردن از هوا یا آب استفاده میشود .

سیستم خنک کننده به دو صورت آبی و هوا خنک وجود دارد:


1 ـ هوا خنک: دراین سیستم برای خنک کردن موتور از هوا استفاده میشود و معمولا به دو صورت وجود دارد.

الف : از جریان هوای آزاد برای خنک کردن موتور استفاده میشود مثل موتور سیکلت ها

ب : از جریان هوای آزاد که بوسیله پروانه مکیده میشود و از طریق کانالی که دور موتور قرار گرفته به اطراف موتور رسیده و آنرا خنک میکند مثل ژیان و فولکس

نکته : در موتورهایی که از هوا جهت خنک کاری استفاده میشود ، سیلندر و سرسیلندر را از جنس آلومینیوم و به صورت پره پره میسازند تا انتقال حرارت سریع تر انجام شود.


2 ـ سیستم خنک کننده آبی:

1 ـ رادیاتور

2 ـ درب رادیاتور

3 ـ کانالهای آب سیلندر و سرسیلندر

4 ـ ترموستات

5 ـ پروانه خنک کننده

6 ـ بخاری

7 ـ لوله‌های ارتباطی و تسمه پروانه

8 ـ واتر پمپ

رادیاتور: رادیاتور تشکیل شده است از یک سری لوله از جنس فلز نرم ( مس و برنج ) که در کنار هم قرار گرفته‌اند و همچنین ورقه‌هایی نازک که به صورت عمود بر لوله آنها را در بر گرفته و نگهداری می‌نماید. رادیاتور دارای دو مخزن بالا و پایین می‌باشد که دو سر لوله‌ها را در بر گرفته مخزن بالا که در مسیر برگشت آب از موتور قرار دارد گرم بوده و مخزن پایین که در مسیر برگشت آب به موتور قرار دارد خنک‌تر می‌باشد.

بنابراین وظیفه رادیاتور عبارتست از نگهداری حجم زیادی آب و انتقال حرارت آب به هوا جهت خنک کاری .

طرز کار رادیاتور: آب داغ موتور از بالا توسط لوله پلاستیکی وارد رادیاتور و مخزن بالایی شده و در سطح آن پخش می‌شود و در طی عبور از لوله‌ها که در مجاورت هوای عبوری خنک پروانه قرار دارد خنک شده و به مخزن پایین انتقال پیدا می‌کند و سپس به واتر پمپ و موتور می‌رسد.

نکته: آب شرب و آشامیدنی نباید به داخل رادیاتور ریخته شود چون دارای املاح و جرم می‌باشد پس باید فقط از آب مقطر و آب برفک یخچالها استفاده نمود.

نکته : در اثر گرفتگی لوله ها براثر زنگ زدگی و یا وجود مواد ، موتور زودتر جوش می آورد که درین صورت باید مخزن بالا و پایین را جدا نموده و لوله ها را سیخ زد تا گرفتگی آنها رفع شود .

درب رادیاتور: از دو سوپاپ فشار و خلاء تشکیل شده است.

وظیفه سوپاپ فشار درب رادیاتور: با افزایش فشار روی سطح آب نقطه جوش آن بالا میرود . لذا سوپاپ فشار با ممانعت از خروج بخار آب ( در حد تعیین شده ) سبب افزایش فشار بر روی آب میشود و به این ترتیب آب در درجه حرارت بیش از 100 درجه به جوش می آْید . زمانی که فشار بخار داخل رادیاتور بیش از حد تعیین شده باشد سوپاپ به سمت بالا حرکت کرده و راه خروج بخارات و آب اضافه باز میشود و آب اضافه وارد مخزن انبساط میشود. بنابراین وظیفه سوپاپ فشار درب رادیاتور افزایش نقطه جوش آب میباشد که درین حالت آب دیرتر به جوش می آید .

سوپاپ خلاء: اما زمانی که موتور خاموش می‌شود آب آرام شروع به سرد شدن می‌نماید و حجم آب نیز کم می‌شود با کم شدن حجم آب در داخل رادیاتور مکش و خلاء بوجود می‌آید در این زمان سوپاپ خلاء باز شده و هوا وارد رادیاتور میشود.

نکته: در صورت عمل نکردن سوپاپ خلائی لوله‌های رادیاتور مچاله و یا سوراخ می‌شوند.

نکته: جهت آببندی بین درب رادیاتور و بدنه ، روی درب رادیاتور واشر لاستیکی قرار دارد .

نکته: درب رادیاتور در تابستان دو پله و در زمستان یک پله بسته می‌شود.

نکته: آب رادیاتور می‌بایست حدود 3 سانتی‌متر پایین‌تر از درب آن باشد تا فشار هوای لازم بتواند بر آن وارد شود .

نکته : جهت آزمایش سالم بودن درب رادیاتور از دستگاه آنالیزور یا فشارسنج استفاده میکنند .

ترموستات : وسیله ای است که برای ثابت نگه داشتن درجه آب در حدود 78 الی 85 درجه سانتی گراد در موتورها به کار میرود . زمانی که دمای آب موتور کمتر از حد نرمال باشد ، ترموستات مسیر عبور آب از موتور به رادیاتور را بسته تا زمانی که دمای آب به حد نرمال برسد . وقتی آب داخل موتور گرم شد ترموستات عمل کرده و مسیر آب از موتور به رادیاتور باز میشود . ترموستات روی سرسیلندر و در محل خروج آب از سرسیلندر در جایگاهی به نام هوزینگ قرار دارد . قسمت کپسول ترموستات به سمت آب گرم موتور میباشد . ترموستات در انواع فانوسی ، مومی ، قارچی ، پروانه ای ، بی متال و کریستالی موجود است .
نکته : بر روی ترموستات سوپاپ لغزان کوچکی وجود دارد که باعث عبور بخار و حباب هوای داخل آب موتور شده و از قفل گازی در مدار که موجب کم شدن مکش و فشار آب واتر پمپ میگردد جلوگیری میکند.

نکته : وجود ترموستات در تمام فصول سال لازمست .

آزمایش ترموستات : ترموستات را داخل یک ظرف آْب روی اجاق قرار میدهیم . دماسنج دمای آب را در هر لحظه به مانشان میدهد . به محض باز شدن ترموستات به دمای دماسنج توجه کرده و آنرا با دمایی که روی ترموستات نوشته شده ، مقایسه میکنیم .

شمع آب : درجه حرارت آب موتور را به جلوی آمپر راننده منتقل مینماید . شمع آب برروی سرسیلندر و زیر هوزینگ ترموستات ( در موتور پیکان ) تعبیه میشود و آزمایش آن به این صورت است که اگر سیم آن را جدا کرده و به بدنه متصل نماییم باید عقربه آمپر تا انتها بالا رود و چنانچه بالا نرود عیب از آمپر و سیستم مربوطه میباشد و شمع سالم است .

واتر پمپ یا پمپ آب:

قطعه‌ای است که آب را به گردش در می‌آورد و به آن سرعت می‌دهد و نیروی چرخش خود را از تسمه پروانه و فولی میل لنگ می‌گیرد. واترپمپ با چرخش پره هایش آب را از رادیاتور مکیده و به داخل موتور و سرسیلندر میفرستد .

قطعات واتر پمپ:

1 ـ پوسته فلزی واتر پمپ

2 ـ پروانه آب پخش کن

3 ـ بلبرینگ که با شفت یک تکه می‌باشد و در اثر خرابی آن صدای خار خار از واتر پمپ شنیده میشود .

4 ـ کاسه نمد : که در اثر خرابی کاسه نمد ( فیبر و فنر ) آب از واتر پمپ نشت میکند که قبل از رسیدن به یاتاقان باید تعویض گردد.

5- یاتاقان : که در صورت خرابی یاتاقان واترپمپ صدا میدهد .

نکته : چکه کردن آب از واتر پمپ به دلیل خرابی کاسه نمد و یا واشر بندی نامناسب و یا شل بودن پیچهای واترپمپ میباشد .

نکته : آزمایش نشتی آب در سیستم خنک کاری به وسیله دستگاه فشار سنج انجام میشود . که این دستگاه را در محل نصب درب رادیاتور متصل کرده و سیستم را از نظر نشتی آزمایش میکنند .

نکته: اگر موتور گرم می‌شود می‌توان پولی واتر پمپ را کوچکتر کرد تا دور بیشتری گردش نماید.

پروانه: قطعه‌ای که هوا را در زمان کار کرد موتور از محیط بیرون به محیط داخل موتور می‌کشد . هوای مکیده شده توسط پروانه از لابلای لوله های رادیاتور عبور کرده و باعث خنک شدن آن میشود . پروانه ها پلاستیکی و یا فلزی میباشند که پروانه های فلزی قدرت بادزنی بیشتری دارند ولی صدای بیشتری نیز تولید میکنند .

نکته : پروانه ها را 4 ، 6 و یا 8 پره میسازند .

نکته: در پروانه هشت پر صدای بیشتری ایجاد می‌شود

انواع پروانه از نظر کارایی :

1- پروانه های معمولی یا همیشه گرد : این نوع پروانه ها روی واتر پمپ و فولی واترپمپ بسته میشوند و حرکت خود را در اثر گردش واتر پمپ از فولی سر میل لینگ و توسط تسمه پروانه میگیرند . این نوع پروانه ها با روشن شدن موتور خودرو شروع به گردش میکنند . ( مثل پیکان )

2- پروانه های اتوماتیک : این نوع پروانه ها مستقل از واتر پمپ میباشند و در زمان سرد بودن عمل نمیکنند و با گرم شدن موتور شروع به کار میکنند .

نکته : در خودروهایی که از پروانه اتوماتیک استفاده شده ، در فصل سرما ، موتور خودرو سریعتر به گرمای نرمال میرسد ( چون در حالت سرد پروانه کار نمیکند) بنابراین از سرد کارکردن موتور جلوگیری میکند .

تسمه پروانه : با قرار گرفتن روی پولی میل لنگ و واتر پمپ و کولر و دینام باعث چرخیدن آنها توسط میل لنگ میشود . تسمه پروانه نباید زیاد سفت و یا شل باشد و مقدار لقی آن به وسیله فشار شصت روی آن باید بین 10 تا 15 میلی متر باشد .

نکته : سطح مقطع تسمه پروانه ها به شکل ذوزنقه میباشد تا روی پولی لیز نخورند .

دلایل پاره شدن زود به زود تسمه پروانه : تاب برداشتن و یا پلیسه کردن فولی و یا اینکه پولی میل لنگ و دینام و واتر پمپ در یک راست قرار ندارد.

دلایل جوش آْوردن موتور : پاره شدن تسمه پروانه ، جرم گرفتگی رادیاتور ، خوردگی پره های واتر پمپ ، خرابی درب رادیاتور ، خرابی ترموستات ، شل شدن تسمه ، تنظیم نبودن دلکو و کاربراتور ، تنظیم نبودن فیلر سوپاپ ها ، کم بودن آب رادیاتور ضد یخ: یکی از معایب مهم آب در سیستم خنک کاری اینست که آب در دماهای پایین یخ میزند . یخ زدن آب موجب شکستن بلوکه سیلندر میشود . به همین دلیل به آب داخل رادیاتور ضدیخ اضافه میشود . باید نسبت به دمای محیط از مقدار مناسب ضد یخ استفاده شود و بهترست از ضد یخهایی که دارای ضد جوش و ضد زنگ هستند استفاده شود .
نکته : ظرفیت مایع خنک کننده در حدود 7 الی 8 لیتر در مدار می‌باشد.